جمهوري اسلامي را مي‌توان از بی بدیل ترین نظام‌هاي سياسي جهان معاصر خواند.
اين نظام كه از سال 1358 پس از تصويب قانون اساسي براي نخستين بار فراروي جامعه جهاني قرار گرفت از ويژگيهاي منحصر بفرد حقوقي و سياسي برخوردار است.

تركيب و تحقق دو عنصر اسلاميت و جمهوريت در قالب قوانين اجرايي از اصلي‌ترين ويژگيهاي اين نظام به شمار مي‌آيد.

تحقق جمهوریت از طریق تشکیل مجلس شورای اسلامی با انتخاب مستقیم نمایندگان توسط مردم و بعنوان یکی از جلوه های حاکمیت ملی باوظیفه قانونگذاری و تحکیم سندیت شرعی و قانون اساسی و تحقق اسلامیت در قوانین از طریق تشکیل نهاد شورای نگهبان ، ترکیبی است که در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مصوب سال 1358 پیش بینی شده بود.

بديهي است در فرآيند نخستين سالهای شكل‌گيري و تحقق نظامی نو با ویژگیهای یاد شده ، اختلاف نظر پيرامون منطبق‌ساختن قوانین کشور با احکام شرع و قانون اساسی اجتناب‌ناپذير نماید.

از جمله مجلس شورای اسلامی با ملاحظه ضرورتها، لوایح و طرحهایی را به تصویب می رساند که بعضا" وضعیت جدیدی را پایه گذاری می کرد، شورای نگهبان نیز گرچه همین هدفها را محترم می شمرد ولی این قبیل مصوبات را حسب وظایف قانونی خود خلاف شرع یا قانون اساسی تشخیص می داد و وظیفه ای نیز برای مبنا قراردادن احکام ثانویه و حکومتی، ضرورتها و مصلحتها نداشت.

در چنین مواقعی شورای نگهبان به دلیل نوع و شیوه قانون گذاری در کشور، الزام داشت نظرات خود را به مجلس شورای اسلامی اعلام کند. (عودت مصوبه مجلس) تاکید مجلس شورای اسلامی بر مصوبه خود و عدم تامین نظر شورای نگهبان شرایطی را به وجود می آورد که ضرورت ایجاد یک نهاد فصل الخطاب برای تشخیص مصلحت اجتناب ناپذیر نشان می داد.

با وجود رهبری در راس نظام جمهوری اسلامی، تدوین کنندگان قانون اساسی در سال 1358 تشکیلات و جایگاه جداگانه ای برای حل اختلاف بین دو نهاد یاد شده پیش بینی نکرده بودند ولی تکرار اختلاف نظرها که رو به تزاید بود عملا" باعث ورود مقام رهبری به مباحث درونی یک قوه بعنوان یک روش می گردید و حضور معظم له در مسیر مستقیم قانون گذاری را بطور محسوسی افزایش می داد و چنین روشی با دیدگاههای بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران حضرت امام خمینی (ره) مبنی بر پرهیز از ورود مستقیم و گسترده در حوزه وظایف قوا تناسب نداشت ( البته این مسئله با مدیریت بحران ها و حل معضلات اساسی که همواره به عهده مقام رهبری است ،متفاوت است).

اختلاف نظرهای مورد بحث در سالهای نخست شکل گیری نهادهای قانونگذاری عمدتا" در دو موضوع قانون کار و قانون اراضی شهری بیش از همه ظهور پیدا کرد.

سرانجام پس از مکاتباتی بین مقامات عالیرتبه و ذیربط وقت کشور، درخواستی در بهمن ماه 1362 به امضاء رئیس جمهور وقت ( حضرت آیت ا... خامنه ای )، رئیس وقت مجلس شورای اسلامی آیت ا... هاشمی رفسنجانی ، رئیس وقت دیوان عالی کشور آیت ا... موسوی اردبیلی، نخست وزیر وقت جناب آقای مهندس میر حسین موسوی و حجه الاسلام حاج سید احمد خمینی به حضرت امام خمینی (ره) برای چاره جویی در این باره ، تقدیم گردید.

حضرت امام (ره) در تاریخ 17 بهمن 1366 هجری شمسی با صدور فرمانی، مجمع تشخیص مصلحت نظام را برای رسیدگی به این قبیل امور تاسیس فرمودند. این مجمع که در آغاز تاسیس ، صرفا" بمنظور تشخیص مصلحت در موارد اختلاف بین مجلس و شورای نگهبان تاسیس گردیده بود، هنگامیکه قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در سال 1368 مورد بازنگری قرار گرفت پس از بحث های مشروح درباره جایگاه مجمع تشخیص مصلحت، وظایف یازده گانه ای مستند به اصول 112، 111، 110 و 177 برعهده این مجمع قرار گرفت، تا بعنوان حلقه تکمیلی در حاکمیت نظام جمهوری اسلامی و در شرایط مختلف ایفای نقش نماید.

نگاهی به ادوار و اعضای مجمع از بدو تأسیس

1- دوره نخست شکل گیری مجمع سال 1366 ه.ش. تا سال 1368 ه.ش. است که با فرمان حضرت امام خمینی آغاز گردید. در این دوره وجود جنگ تحمیلی و شرایط خاص سیاسی و اجرایی کشور از ویژگیهای خاص دوره یاد شده می توان برشمرد.

ترکیب اعضای مجمع طی دوره یاد شده بدین شرح می باشد:
الف : فقهاي شوراي نگهبان
ب: آقايان آيت ا…خامنه اي (رئيس جمهور وقت ) - هاشمي رفسنجاني (رئيس مجلس وقت ) - موسوي اردبيلي (رئيس شوراي عالي قضائي ) - توسلي - موسوي خوئيني ها - مير حسين موسوي (نخست وزير وقت )
ج: مرحوم حجت الاسلام سيد احمد خميني (فرزند حضرت امام )براي ارائه گزارش جلسات به حضرت امام

2- دوره دوم مجمع در پایان جنگ تحمیلی در سال 1368 پس از بازنگری قانون اساسی در این قانون با وظایف احصاء شده در بندها و اصول 110 ، 111 ، 112 و 177 شکل گرفت .

تركيب اعضاي مجمع طی دوره دوم بر اساس حکم مورخ 12/7/68 مقام معظم رهبری ، حضرت آیت ا... خامنه ای بدین شرح می باشد:
فقهاي شوراي نگهبان (6نفر)
روساي سه قوه (قواي مجريه - مقننه و قضائيه)
وزير مربوط ( وزيري كه موضوع مورد بحث مجمع مربوط به وي مي شود)
رئيس كميسيون مربوط در مجلس شوراي اسلامي (در صورتي كه موضوع بحث در مجمع مربوط به وي شود )
آقايان : مهدوي كني - يوسف صانعي - سيد احمد خميني - سيد محمّد موسوي خوئيني ها - محمّد علي موحدي كرماني - حسن صانعي - محمّد رضا توسلي - عبدا…نوري و ميرحسين موسوي

3- دوره سوم مجمع که با افزایش اعضای حقیقی متشکل از شخصیتهای عالی رتبه کشور در سال 1375 همراه بود ، مجمع را وارد دوران جدیدی از پویایی و بالندگی در جهت انجام کامل وظایف قانونی نمود.

تركيب اعضای مجمع طی دوره سوم براساس حکم مورخ 27/12/75 بدین شرح می باشد:
1- شخصيت هاي حقوقي عضو :
الف: روساي سه قوه مجريه - مقننه و قضائيه
ب: فقهاي شوراي نگهبان
ج: وزير يا رئيس دستگاهي كه موضوع مورد بحث در مجمع مربوط به آن مي شود
2-- شخصيت هاي حقيقي:
آقايان هاشمي رفسنجاني، مهدوي كني، اميني نجف آبادي، واعظ طبسي ، احمد جنتي، امامي كاشاني، حسن حبيبي، مير حسين موسوي، ولايتي، محمدي ري شهري، حسن صانعي، حسن روحاني، موسوي خوئيني ها، عسگر اولادي، دري نجف آبادي، علي لاريجاني، مصطفي مير سليم، توسلي محلاتي، عبدا…نوري، مرتضي نبوي، فيروز آبادي، غلامرضا آقازاده، بيژن نامدار زنگنه، محمّد هاشمي، محسن نوربخش، محسن رضائي (دبير مجمع)
اين افراد به موجب حكم مورخ 27/12/1375براي يك دوره 5 ساله انتخاب شدند و هاشمي رفسنجاني نيز توسط مقام معظم رهبري به عنوان رئيس مجمع تشخيص مصلحت منصوب شد.

4- دوره چهارم مجمع را می توان فعال ترین و سازمان یافته ترین دوران مجمع نام برد،که در سال 1380 اعضای جدید مجمع طی حکم مقام معظم رهبری برای مدت پنج سال انتخاب شدند:
تركيب اعضاي مجمع طی دوره چهارم

متن حکم مقام معظم رهبری بدین شرح است :

مجمع تشخيص مصلحت نظام در شكل و تركيب جديد، طي پنج سال گذشته بحمدالله در راه وظايف سه گانه‌ مصرح در قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران گام‌هاي بلندي برداشت و خدمات مهم و ارزشمندي را به كشور و مردم تقديم كرد. اين مجمع محترم در دوره‌ پنج ساله توانست موارد اختلاف بين مجلس شوراي اسلامي و شوراي نگهبان را حل كند و برخي از معضلات ارجاع شده به آن مجمع را به نتايج مورد قبول برساند، به‌علاوه در تعيين و تثبيت سياست‌هاي كلي كشور، حركت نوين و نظام‌مندي را آغاز نمايد و يكي از ظرفيت‌ها و قابليت‌هاي مترقي قانون اساسي را به كار گرفته، با نگاهي جامع و فراگير و ناظر به مصالح عالي نظام در مقاطع مختلف به وظايف مصرح در قانون اساسي اهتمام ورزد.
اينجانب در پايان دوره‌ پنج ساله از زحمات همه‌ اعضاي محترم و دبيرخانه، بويژه از حسن مديريت رياست محترم آن مجمع، تشكر مي‌كنم و تركيب جديد را براي يك دوره‌ پنج ساله ديگر به رياست جناب حجت‌الاسلام و المسلمين آقاي « هاشمي رفسنجاني » معرفي مي‌نمايم.
1 ـ شخصيتهاي حقيقي عضو، عبارتند از حجج اسلام و آيات وحضرات: آقايان «هاشمي رفسنجاني» ،« اميني نجف آبادي »، «واعظ طبسي»، «احمد جنتي»، «امامي كاشاني»، «موحدي كرماني»، «حسن حبيبي» (در 12 بهمن 1391 دیده از جهان فرو بست)، «ميرحسين موسوي»، آقای علی اکبر ولایتی، «محمدي ري شهري»، «حاج شيخ حسن صانعي»، «حسن روحاني»، «حبيب الله عسگراولادي»(در 14 آبان 1392 دیده از جهان فرو بست)، «دري نجف آبادي»، «علي لاريجاني»،«مصطفي ميرسليم»، «توسلي محلاتي»(در 27 بهمن 1386 دیده از جهان فروبست)، «مرتضي نبوي»، «فيروز‌آبادي»، «غلامرضا آقازاده»، «بيژن نامدار زنگنه»، «محمد هاشمي»، «محسن رضايي»، «علي‌اكبر ناطق نوري»، «محمدرضا عارف»، «غلامعلي حداد عادل»، «مجيد انصاري»، «حسين مظفر»، «محمدرضا باهنر» و «محمدجواد ايرواني ».
در ادامه حكم مقام معظم رهبري تصريح شده است: جلسات مجمع در هنگام بحث در مصوبات مورد تعارض مجلس و شوراي نگهبان، متشكل خواهد بود از همه اعضاي نامبرده و ديگر جلسات، متشكل خواهد بود، از اعضاي حقيقي به اضافه‌ رديف «الف» و «ج» و «د» از بند 1.

اميد است مجمع تشخيص مصلحت نظام در اين دوره بتواند در ادامه‌ فعاليت‌هاي قبلي خود از كارشناسي عناصر مجرب و صاحب‌نظر استفاده كند و با تقويت كميسيون‌هاي تخصصي و دبيرخانه از توان مركز تحقيقات راهبردي بطور كامل استفاده نمايد و در تثبيت سياست‌هاي كلي نظام و حل معضلات كشور گام‌ها ي اساسي بردارد.

5- ترکیب اعضای دوره پنجم مجمع تشخیص مصلحت نظام

حضرت آیت‌الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب اسلامی در تاريخ 08/12/1385 در حکمی ترکیب جدید مجمع تشخیص مصلحت نظام را برای یک دوره پنج ساله ی دیگر معرفی کردند.
متن حکم مقام معظم رهبری به این شرح است:
بسم الله الرحمن الرحیم
خداوند متعال را سپاس میگویم که مجمع تشخیص مصلحت نظام با هدایت و تایید او در یکدوره پنجساله دیگر توانست به خدماتی در چهارچوب وظایف قانونی خود توفیق یابد.
تنظیم و پیشنهاد سند چشم انداز بیست ساله کشور و سیاست های کلی در صدر فهرست متنوع این خدمات قرار گرفته است. وظیفه ی اینجانب آن است که از یکایک اعضاء محترم و دبیرخانه، به ویژه از ریاست محترم و حسن مدیریت به کار رفته تشکر کنم.
ترکیب متناسب و متکامل اعضا به آن مجمع محترم فرصت و امکان می دهد که موضوعات مطرح شده را از جوانب گوناگونِ آن بنگرد، و تکیه به نظر کارشناسان و صاحبنظران موجب می گردد که مصوبات مجمع از اتقان و استدلال کافی برخوردار باشد.
از این رو لازم می دانم آن مجمع محترم را به بهره گیری هر چه بیشتر از نظرات کارشناسی و تقویت این پشتوانه ی مهم و نیز به حضور فعالانه و مباحثات مستدل اعضاء آن توصیه کنم.
تدوین مستنداتی که مصوبات مجمع برآمده از آن و متکی به آن است، بیشک در شمار اسناد علمی و مایه ی بهره مندی جویندگان و پژوهشگران خواهد بود.
اکنون برای دوره پنجساله جدید شخصیت های حقوقی و حقیقی نامبرده در زیر را با ریاست جناب حجت الاسلام والمسلمین آقای هاشمی رفسنجانی تعیین می کنم:
- رؤسای محترم سه قوه.
- فقهای معزز شورای نگهبان.
- وزیر یا رئیس دستگاهی که موضوع مورد بحث، به آن دستگاه مربوط است.
- رئیس کمیسیون متناسب با موضوع بحث از مجلس شورای اسلامی.
- حجج اسلام و آیات و حضرات:
آقايان «هاشمي رفسنجاني» ، «احمد جنتي»، واعظ طبسی، اميني نجف آبادي، «غلامعلي حداد عادل»، امامی کاشانی، موحدی کرمانی، «حسن حبيبي» (در 12 بهمن 1391 دیده از جهان فرو بست)،«ميرحسين موسوي»،آقای علی اکبر ولایتی، دری نجف آبادی، محمدی ریشهری، حاج شیخ حسن صانعی، «حسن روحاني»، حبیب الله عسکراولادی»(در 14 آبان 1392 دیده از جهان فرو بست)، «علي لاريجاني»، محمدرضا باهنر، مجید انصاری، «سيد مصطفي ميرسليم»، توسلی محلاتی(در 27 بهمن 1386 دیده از جهان فروبست)، سیدمرتضی نبوی، «علي‌اكبر ناطق نوري»، «سيد حسن فيروز‌آبادي»، غلامرضا آقازاده، بیژن نامدار زنگنه، «محسن رضايي»، «حسين مظفر»، محمد هاشمی، «محمدرضا عارف»، محمد جواد ایروانی، پرویز داودی، غلامحسین محسنی اژه ای ، آقای علی آقا محمدی، محمد فروزنده، داود دانش جعفری.

از خداوند متعال توفیق آقایان محترم را در ادای این مسئولیت مهمی که بر دوش گرفته اند و توجه به توصیه های مذکور در متن و پیوست این ابلاغ، مسألت می کنم.


6- ترکیب اعضای مجمع دوره ششم مجمع

انتصاب اعضای جدید مجمع تشخیص مصلحت نظام با حکم رهبر معظم انقلاب صورت گرفت:

بسم الله الرحمن الرحیم
پروردگار متعال عزّشأنه را سپاس می گویم که مجمع تشخیص مصلحت موفق شد دوره ی پنجساله ی دیگری را با عنایات الهی و با کارنامه ای قابل قبول پشت سر بگذارد که امید است آثار و منافع اقدامات قانونی مجمع به شکل شایسته ای در مبادی مدیریتی کشور - قوای سه گانه و نیروهای مسلح و سایر دستگاه‌ها - به بار نشیند و همگان نتایج آن را مشاهده کنند.

ضمن تشکر از همه آقایان اعضای محترم، ریاست و دبیرخانه مجمع، برای دوره ی پنجساله جدید شخصیت های حقوقی و حقیقی نامبرده در زیر را با ریاست جناب حجت‌الاسلام والمسلمین آقای هاشمی رفسنجانی تعیین می کنم:

1- شخصیت‌های حقوقی عضو عبارتند از:
الف – رؤسای محترم سه قوه
ب – فقهای معزز شورای نگهبان
ج – دبیر شورایعالی امنیت ملی
د – وزیر یا رئیس دستگاهی که موضوع مورد بحث، به آن دستگاه مربوط است
هـ – رئیس کمیسیون متناسب با موضوع بحث از مجلس شورای اسلامی

2- شخصیت های حقیقی عضو عبارتند از:
آیات و حجج اسلام:
آقای هاشمي رفسنجاني ، آقای حاج شیخ احمد جنتی، آقای واعظ طبسی، آقای امینی نجف آبادی، آقای سیدمحمود هاشمی شاهرودی، آقای موحدی کرمانی، آقای علی اکبر ناطق نوری، آقای حاج شیخ حسن صانعی، آقای حسن روحانی، آقای قربانعلی دری نجف آبادی، آقای غلامحسین محسنی اژه ای ، آقای محمود محمدی عراقی، آقای غلامرضا مصباحی مقدم، آقای مجید انصاری

و حضرات: آقای غلامرضا آقازاده، آقای علی آقا محمدی، آقای محمد جواد ایروانی، آقای محمدرضا باهنر، آقای غلامعلی حداد عادل، آقای حسن حبیبی (در 12 بهمن 1391 دیده از جهان فرو بست)، آقای داود دانش جعفری، آقای پرویز داودی، آقای محسن رضایی، آقای محمدحسین صفارهرندی، حبیب الله عسگر اولادی (در 14 آبان 1392 دیده از جهان فرو بست)​، آقای محمدرضا عارف، آقای محمد فروزنده، آقای سیدحسن فیروزآبادی، آقای علی لاریجانی، آقای حسین مظفر، آقای حسین محمدی، آقای سیدمصطفی میرسلیم، آقای سیدمرتضی نبوی، آقای علی اکبر ولایتی، آقای صادق واعظ زاده، آقای احمد وحیدی.

جلسات مجمع در هنگام بحث در مصوبات مورد تعارض مجلس و شورای نگهبان متشکل خواهد بود از همه ی اعضای نامبرده و دیگر جلسات متشکل خواهد بود از اعضای حقیقی باضافه ردیف های الف، د و هـ از بند 1.
ضمن تأکید بر اجرای کامل توصیه‌های ابلاغ شده دوره گذشته، نکات دیگری به پیوست این حکم ابلاغ خواهد شد.
بر خود لازم می دانم از زحمات آقایان محترمی که در دوره ی گذشته عضو این مجمع بوده و در دوره جدید حضور ندارند، قدردانی نمایم.
در پایان اعضای محترم این دوره را به رعایت صلاح و سداد و اتقان و انصاف و جامعیت و رعایت مصلحت نظام به معنای اتم کلمه و حضور فعال در جلسات مجمع و کمیسیونهای مربوط توصیه کرده و توفیق آقایان را در اجرای مسئولیت مهمی که در دوره جدید بر دوش گرفته اند، مسئلت می‌نمایم.
سیدعلی خامنه‌ای

24/اسفند ماه/90

ارکان مجمع


رئیس


آشنایی با رييس مجمع تشخیص مصلحت نظام


اخبار


سخنرانی، مصاحبه، آثار و تالیفات و ...


ارتباط مردمی


پست الکترونیکی

دبیر



آشنایی با دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام

شورای مشورتی جوانان

اخبار

سخنرانی،مصاحبه، آثار و تصاویر

ارتباط مردمی

پست الکترونیکی
شورای مجمع
کمیسیونهای دائمی مجمع
اقتصاد کلان، بازرگانی و اداری
حقوقی و قضایی
زیربنایی و تولیدی
سیاسی،دفاعی وامنیتی
علمی،فرهنگی و اجتماعی
موارد خاص
نظارت

دبیرخانه مجمع
مرکز تحقیقات استراتژیک
آشنایی با مرکز تحقیقات استراتژِیک مجمع تشخیص مصلحت نظام
اخبار رئیس مرکز تحقیقات استراتژیک
سخنرانی ها ، مصاحبه ها ، تالیفات و تصاویر
ارتباط مردمی
پست الکترونیکی